دانشنامه

آبیاری گندم

در تاریخ نویسنده: احمد آقابالازاده اندیس
آبیاری گندم : گندم یکی از اساسی ترین گیاهـان بـرای تـامین کـالری و پروتئین مـی باشـد . ایـن محـصول از قـدیم نقـش اساسـی در تامین غذای انسان مخـصوصاً در تهیـه نـان ایفـا کـر ده اسـت . گندم معمولاً به سـه صـورت، دیـم، آبـی و آبیـاری تکمیلـی کشت می گردد. مناطقی که گندم بصورت دیـم کـشت مـی شود عبارتند از : اقلیم های معتدل، مناطق نیمـه گرمـسیری بـا باران زمستانه، مناطق گرم نزدیک استوا، مناطق بلند با ارتفـاع بیـشتر از ۱۵۰۰ متـر از سـطح دریـا و در منـاطق گـرم دور از استوا که در فصل زمستان باران طولانی مدت دارند. منـاطقی که گندم بصورت آبی کشت می شوند عبارتنـد از اقلـیم هـای گرم، هم در زمین های بلند نزدیک استوا و هم در زمین هـای پست دور از اسـتوا، در اقلـیم هـای نیمـه گرمـسیری بـا بـاران تابستانه که آبیاری در زمستان ا نجام می شود.

آبیاری گندم

آبیاری گندم : گندم یکی از اساسی ترین گیاهـان بـرای تـامین کـالری و پروتئین مـی باشـد . ایـن محـصول از قـدیم نقـش اساسـی در تامین غذای انسان مخـصوصاً در تهیـه نـان ایفـا کـر ده اسـت . گندم معمولاً به سـه صـورت، دیـم، آبـی و آبیـاری تکمیلـی کشت می گردد.

آبیاری گندم : گندم یکی از اساسی ترین گیاهـان بـرای تـامین کـالری و پروتئین مـی باشـد . ایـن محـصول از قـدیم نقـش اساسـی در تامین غذای انسان مخـصوصاً در تهیـه نـان ایفـا کـر ده اسـت . گندم معمولاً به سـه صـورت، دیـم، آبـی و آبیـاری تکمیلـی کشت می گردد. مناطقی که گندم بصورت دیـم کـشت مـی شود عبارتند از : اقلیم های معتدل، مناطق نیمـه گرمـسیری بـا باران زمستانه، مناطق گرم نزدیک استوا، مناطق بلند با ارتفـاع بیـشتر از ۱۵۰۰ متـر از سـطح دریـا و در منـاطق گـرم دور از استوا که در فصل زمستان باران طولانی مدت دارند. منـاطقی که گندم بصورت آبی کشت می شوند عبارتنـد از اقلـیم هـای گرم، هم در زمین های بلند نزدیک استوا و هم در زمین هـای پست دور از اسـتوا، در اقلـیم هـای نیمـه گرمـسیری بـا بـاران تابستانه که آبیاری در زمستان ا نجام می شود.
ساقه گندم

مناطقی که گندم بصورت دیـم کـشت مـی شود عبارتند از : اقلیم های معتدل، مناطق نیمـه گرمـسیری بـا باران زمستانه، مناطق گرم نزدیک استوا، مناطق بلند با ارتفـاع بیـشتر از ۱۵۰۰ متـر از سـطح دریـا و در منـاطق گـرم دور از استوا که در فصل زمستان باران طولانی مدت دارند.

منـاطقی که گندم بصورت آبی کشت می شوند عبارتنـد از اقلـیم هـای گرم، هم در زمین های بلند نزدیک استوا و هم در زمین هـای پست دور از اسـتوا، در اقلـیم هـای نیمـه گرمـسیری بـا بـاران تابستانه که آبیاری در زمستان ا نجام می شود.

در منـاطق نیمـه گرمسیری که باران زمستانه دارند بـصورت آبیـاری تکمیلـی کاشته می شود. دوره رشد گنـدم بهـاره از ۱۰۰ تـا ۱۳۰ روز، درحالیکه گندم زمستانه به ۱۸۰ تـا ۲۵۰ روز بـرای رشـد نیـاز دارد.

مناســبترین درجــه حــرارت مــورد نیــاز بــرای رشــد و پنجه دهی در حدود ۱۵ تا ۲۰ درجه سـانتی گـراد اسـت . ایـن گیاه در انواع خاکها قابل کشت است اما بافت هـای متوسـط ترجیح داده می شود.

آبیاری گندم : گندم یکی از اساسی ترین گیاهـان بـرای تـامین کـالری و پروتئین مـی باشـد . ایـن محـصول از قـدیم نقـش اساسـی در تامین غذای انسان مخـصوصاً در تهیـه نـان ایفـا کـر ده اسـت . گندم معمولاً به سـه صـورت، دیـم، آبـی و آبیـاری تکمیلـی کشت می گردد. مناطقی که گندم بصورت دیـم کـشت مـی شود عبارتند از : اقلیم های معتدل، مناطق نیمـه گرمـسیری بـا باران زمستانه، مناطق گرم نزدیک استوا، مناطق بلند با ارتفـاع بیـشتر از ۱۵۰۰ متـر از سـطح دریـا و در منـاطق گـرم دور از استوا که در فصل زمستان باران طولانی مدت دارند. منـاطقی که گندم بصورت آبی کشت می شوند عبارتنـد از اقلـیم هـای گرم، هم در زمین های بلند نزدیک استوا و هم در زمین هـای پست دور از اسـتوا، در اقلـیم هـای نیمـه گرمـسیری بـا بـاران تابستانه که آبیاری در زمستان ا نجام می شود.
ریشه دهی و پنجه دهی

ویژگی خاک برای کشت گندم

یکـی از ویژگـی هـای خـاک بـا بافـت متوسط ایـن اسـت کـه آب در آن بـه انـدازه مناسـب ذخیـره میگردد وهم اینکه آب به راحتی در ایـن نـوع خـاک بـرای جذب ریشه یا بهبـود شـرایط زهکـشی و تبـادل هـوا، منتقـل میگردد.

کشت آن در خاکهای توربی (Soils Peaty (کـه دارای سدیم ، منیزیم و آهـن بـالا باشـد، توصـیه نمـی شـود . مناسبترین PH برای رشد گندم در حـدود ۶ تـا ۸ مـی باشـد . بـرای عملکـرد مناسـب کـود ازتـه مـورد نیـاز گنـدم ۱۵۰ ، فــسفات ۳۵ تــا ۴۵ و پتــاس ۲۵ تــا ۵۰ کیلــوگرم در هکتــار است.

گندم به سـطح ایـستابی بـالا نـسبتاً مقـاوم اسـت ، بـرای خاکهای لوم شنی تا لوم سیلتی از ۶۰ تا ۸۰ سانتی متر و بـرای خاکهای رسی ۸۰ تـا ۱۰۰ سـانتی متـر قابـل تحمـل اسـت . در صورتی که سطح سفره آب زیرزمینی در مـدت کوتـاهی تـا عمــق ۲۵ ســانتی متــری برســد گیــاه گنــدم مــی توانــد بدون خسارت این نوسان را تحمل کند.

با بـالا آمـدن سـطح سفره آب زیر زمینی به ۵۰ سـانتی متـری از سـطح خـاک در مدت طـولانی، عملکـرد گنـدم از ۲۰ تـا ۴۰ درصـد کـاهش مییابد.مراحل رشد گندم به طور کلی مراحل رشد گندم بـه پـنج مرحلـه اصـلی بـه شرح زیر تقسیمبندی میشود:

۱-۳-۱ -مرحله استقرار گیاه که شامل دو زیـر مرحلـه اسـت. الف. کاشت ب . جوانه زنی (۷ روز پس از کاشت) است. ۱-۳-۲ -مرحله سبزینهای که شامل سه مرحله است: الف . سبزشدن ب . پنجه دهی ج . ساقه دهی

آبیاری گندم : گندم یکی از اساسی ترین گیاهـان بـرای تـامین کـالری و پروتئین مـی باشـد . ایـن محـصول از قـدیم نقـش اساسـی در تامین غذای انسان مخـصوصاً در تهیـه نـان ایفـا کـر ده اسـت . گندم معمولاً به سـه صـورت، دیـم، آبـی و آبیـاری تکمیلـی کشت می گردد. مناطقی که گندم بصورت دیـم کـشت مـی شود عبارتند از : اقلیم های معتدل، مناطق نیمـه گرمـسیری بـا باران زمستانه، مناطق گرم نزدیک استوا، مناطق بلند با ارتفـاع بیـشتر از ۱۵۰۰ متـر از سـطح دریـا و در منـاطق گـرم دور از استوا که در فصل زمستان باران طولانی مدت دارند. منـاطقی که گندم بصورت آبی کشت می شوند عبارتنـد از اقلـیم هـای گرم، هم در زمین های بلند نزدیک استوا و هم در زمین هـای پست دور از اسـتوا، در اقلـیم هـای نیمـه گرمـسیری بـا بـاران تابستانه که آبیاری در زمستان ا نجام می شود.
گندم آماده برای درو

مقدار آب مورد نیاز گندم بستگی به شرایط محیطی میزان بارندگی و پراکنش آن، سیستم کشت ـ جنس خاک و ارقام گندم دارد  و تعداد دفعات آبیاری مزرعه گندم بین ۵-۸ بار متغیر است. برای افزایش عملکرد کل نیاز است تا هر کدام از سه جزء به نحو مطلوب مدیریت شوند.

بخش اول یعنی تعداد بوته در واحد سطح تحت تأثیر آبیاری قبل از کاشت و یا بلافاصله بعد از کاشت (میزان و توزیع یکنواخت) قرار گرفته و باعث افزایش عملکرد می شود.

تأمین رطوبت مطلوب گندم (توسط باران یا آبیاری) یکی از عوامل مؤثر در تعیین تعداد مناسب بوته در واحد سطح و حصول به عملکرد مطلوب است و به طور کلی نیاز است تا عمق حدود ۱۰۰-۸۰ سانتی متر خاک با آبیاری (یا باران) مرطوب شود خصوصاً در مناطق کم آب که ممکن است کشاورزان در دوره های بعدی به آب دسترسی نداشته باشند از اهمیت بیشتری برخوردار است.

عدم بارندگی

توجه شود که مقادیر مورد نیاز یا به وسیله آبیاری (در صورت عدم بارندگی) یا بوسیله باران تأمین می شود. در صورت آبیاری، یکنواختی توزیع مقادیر ارائه شده نیز اهمیت خاصی دارد.

به این مفهوم که باید دقت شود همه نقاط مزرعه یکسان آبیاری شود. برای برنامه ریزی آبیاری در مراحل بعدی لازم است به همراه کاشت یا پس از آن با شیار بازکن به فواصل ۶۰ سانتی متر در مزرعه شیاریهای آبیاری به عمق تقریبی ۲۰ سانتی متر و عرض ۳۰ سانتی متر ایجاد شود.

بنابراین در این شیوه آبیاری داشتن شیب یکنواخت در مزرعه ضروری است. به عنوان یک راهنمایی کلی شیب های بالای ۲% برای روش آبیاری سطحی توصیه نمی شود.

برنامه ریزی مطلوب برای آبیاری

از آنجا که واکنش گندم نسبت به آب در مراحل مختلف رشد یکسان نیست، برای برنامه ریزی مطلوب آبیاری ضروری است تا حساسیت مراحل فوق نسبت به آب شناسایی شود.

بطور کلی عملکرد گندم دارای سه جزءاصلی به شرح زیر است :۱- تعداد بوته در واحد سطح۲- تعداد دانه در سنبله۳-  وزن دانه: بنابراین برای افزایش عملکرد نیاز است تا هر کدام از سه جزء فوق از نقطه نظر آبیاری در مراحل مختلف رشد به نحو مطلوب مدیریت شوند.

عوامل موثر در حصول به تعداد مناسب بوته گندم در واحد سطح بطور کلی عبارتند از آبیاری قبل از کاشت یا بلافاصله پس از کاشت ، تاریخ کاشت، عمق کاشت بذر، تراکم، درجه حرارت از نقطه نظر آبیاری تامین رطوبت مطلوب برای گندم در زمان کاشت ( یا بلافاصله پس از کاشت)  یکی از عوامل کلیدی در تعیین تعداد مناسب بوته در واحد سطح و در نتیجه حصول به عملکرد مطلوب است.

پنجه دهی

بطور کلی در این مرحله خصوصاً مناطقی که در مراحل بعدی با کمبود آب مواجه هستند نیاز است تا عمق حدود ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی متری خاک با آبیاری ( یا باران) مرطوب شود.

برای رسیدن به این هدف در زمان پنجه ‌دهی و ساقه رفتن زمانی که گیاه حدود ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر ارتفاع دارد در صورتیکه باران نبارد، آبیاری ضروری است .در هنگام آبیاری مزارع یکنواختی توزیع آب نیز دارای اهمیت خاصی است.

باید دقت شود تا نقاط مختلف مزرعه در حد امکان یکسان آبیاری شوند و این مستلزم انتخاب ابعاد مناسب با توجه به میزان آب در اختیار و بافت خاک می‌باشد.

آبیاری بارانی

غیر از مزارعی که تحت آبیاری بارانی هستند، سعی شود در روش آبیاری سطحی از روش نشتی ( جوی پشته‌ای) استفاده شود. برای کاربرد این روش ضروری است تا به همراه کاشت یا پس از کاشت بذر با شیار باز کن به فواصل ۶۰ سانتی‌متر در جهت شیب غالب مزرعه شیارهای آبیاری ایجاد شود.

بطور طبیعی در این شیوه آبیاری، داشتن شیب یکنواخت در مزرعه   ( شیب مناسب در حدود ۲ تا ۱۰ در هزار) ضروری است و بهتر است طول شیار آبیاری ( یا نوار در صورت استفاده از روش آبیاری نواری) در مزرعه در حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر ( برای خاک‌های سبکتر طول کمتر و برای خاک‌های سنگین تر طول بیشتر) انتخاب شود.

در مناطقی که امکان بالا آمدن سفره آب زیرزمینی تا عمق ۶۰ سانتی‌متری ( خصوصاً  در خاک‌های سنگین) از سطح خاک وجود دارد، نیاز است با زهکشی نسبت به پایین آوردن سطح آب تا حدود ۱۰۰ سانتی‌متری اقدام شود.

آبیارری گندم قبل و بعد از کشت

هر گاه برای کشاورز تنها یک بارآبیاری مقدور باشد،آبیاری قبل از کشت یا بلافاصله پس از کشت در اولویت است. بایستی سعی شود زمان کاشت با ریزش های جوی هماهنگ شود تا فرصت آبیاری در مراحل بعدی رشد فراهم گردد.

مقدار آب مورد نیاز از جدول ۱ برای نقاط مختلف استان قابل استفاده است. اگر امکان دو آبیاری وجود داشته باشد در این شرایط بهتر است یک آبیاری در زمان کاشت و آبیاری دوم در زمان گلدهی (اواخر فروردین)صورت گیرد.

و اگر امکان سه آبیاری وجود داشته باشد در این حالت بهتر است تا اولین آب در زمان کاشت، دومین آب در زمان نزدیک به شروع گلدهی( دهه دوم فروردین) و آبیاری سوم در زمان پر کردن دانه(دهه دوم اردیبهشت) انجام گیرد.